Δίας και Ήρα

Ο Ησίοδος στη Θεογονία (921) μας παραδίδει ότι ο βασιλιάς των Θεών και των ανθρώπων Ζεύς πήρε για γυναίκα του τη θαλερή Ήρα και εκείνη ερωτοσμίγοντας μαζί του γέννησε την Ήβη, τον Άρη και την Ειλείθυια.

Ο Πλούταρχος μας διηγείται πως η Ήρα μεγάλωνε στην Εύβοια με τη φροντίδα της παραμάνας της Μακρίδος, όταν ήρθε ο Δίας για να την απαγάγει. Η Μακρίς αναζήτησε την Ήρα στην απέναντι ξηρά και πλησίασε στην τοποθεσία όπου κρυβόταν το θεϊκό ζεύγος. Ο Δίας είχε μεταφέρει την Ήρα στον Κιθαιρώνα, όπου η χλόη του χρησίμευσε σαν γαμήλιο κρεβάτι. Ο βουνίσιος θεός Κιθαιρών είπε ψέμματα στη Μακρίδα πως στην κρυψώνα βρισκόταν ο Ζευς και η Λητώ.

Σύμφωνα με μια αφήγηση που μας παραδίδει ο Θέογνις στα Βουκολικά: «Μια μέρα που έκανε πολύ κρύο είδε η θεά να έρχεται κοντά της ένας κούκος. Τα φτερά του ήταν μουσκεμένα από τη βροχή κι έτρεμε από ρίγος. Η Ήρα συγκινημένη πήρε το πουλί και το τοποθέτησε στο στήθος της για να το ζεστάνει. Το πουλί ήταν ο Δίας. Και πήρε την αληθινή του μορφή τότε κι επιχείρησε να κάνει την Ήρα δική του. Εκείνη ωστόσο αντιστάθηκε και τον απωθούσε, μα δέχτηκε μονάχα, όταν ο Δίας υποσχέθηκε να την παντρευτεί».

Ο Δίας μετά τη νίκη του ενάντια στους Τιτάνες θεμελίωσε την εξουσία του και πήρε τη θέση του πάνω στον Όλυμπο, η Ήρα, στα συμβούλια και στα συμπόσια των θεών, καθόταν πλάι στον Κυρίαρχο. Αυτή ήταν η βασίλισσα «με το χρυσό θρόνο». Όμως και σε άλλες βουνοκορφές είχε επίσης το θρόνο της. Σύμφωνα με τον Παυσανία (ΙΙ 36, 1) «Και προς την Αλίκη λοιπόν υπάρχει ένας δρόμος ανάμεσα στο βουνό Πρών και σε ένα άλλο βουνό που παλαιά λέγονταν Θόρναξ, μετονομάστηκε όμως, λένε (σε Κοκκύγιον), από τη μεταμόρφωση του Δία σε πουλί κούκο (κόκκυγα), η οποία κατά την παράδοση έγινε σ' αυτό το μέρος. Ιερά υπάρχουν ως τώρα στις κορυφές των δύο βουνών, στου Κοκκυγίου του Δία και στου Πρωνός της Ήρας».
Οι ερμιονείς είχαν μια τοπική παράδοση για την πρώτη ερωτική συνάντηση των δύο Θεών που απέληξε στη συζυγική τους ένωση: Ο Δίας που προ πολλού επιθυμούσε να συναντήσει την Ήρα μόνη, μακριά από τους άλλους Θεούς, την είδε να κάθεται στην κορυφή του Πρωνός (όπου νύν εστι ιερόν Ήρας τελείας κατά την αρχαία μαρτυρία, ενώ ο Δίας, κατά την ίδια μαρτυρία, κάθισε εις όρος, ο πρώτος μέν Θρόναξ εκαλείτο, νύν δε Κόκκυξ). Εκεί ο Δίας, αφού μεταμορφώθηκε σε κόκκυγα (κούκο), εξαπέλυσε θύελλα και πέταξε στην Ήρα, η οποία, για να τον προστατεύσει τον περιέβαλε με το ιμάτιο: την Ήραν, ιδούσαν αυτόν, οικτείραι και περιβαλείν τηι αμπεχόνηι, τον δε Δία ευθέως μεταβαλείν την όψιν και επιλαβέσθαι της Ήρας (απόσπ. Wide, De sacris troezeniorum, hermionensuim σελ. 3). Στην Ήρα έδιναν το προσωνύμιο τελεία, όταν την τιμούσαν ως σύζυγο. Σε ενεπίγραφο λίθο από βάθρο αγάλματος ή από βωμό της Ερμιόνης υπάρχουν οι λέξεις: Σωτηρίωνος... Ήρα τελία (Hesp. 1959, 112)
Επίσης, ο προαναφερόμενος συγγραφέας (VIII 22, 2) αναφέρει: «Στην αρχαία Στύμφαλο λένε πως έζησε ο γιος του Πελασγού Τήμενος και πως η Ήρα ανατράφηκε από τον Τήμενο αυτόν, ο οποίος ίδρυσε και τρία ιερά για τη θεά και της έδωσε και τρία προσωνύμια, όταν ήταν ακόμα παρθένος κόρη, όταν παντρεύτηκε το Δία τέλεια (ώριμη) και όταν για οποιοδήποτε λόγο ήρθε σε αντίθεση με το Δία και γύρισε στη Στύμφαλο, ο Τήμενος την ονόμασε χήρα.»
Ο Παυσανίας (ΙΙ 38, 2) μας παραδίδει, ακόμα, πως «Έχει και λιμάνια η Ναυπλία, καθώς και μια πηγή που λέγεται Κάναθος, σ' αυτή λένε οι αργείοι πως με ένα λουτρό η Ήρα κάθε χρόνο γίνεται παρθένος. Αυτό είναι από τα απόρρητα που το λένε σε μυστική τελετή που έχουν για την Ήρα». Λουζόταν εκεί κάθε φορά για να ανανεώνει το γάμο της με τον Δία.

Ο Αθηναίος στους Δειπνοσοφιστές μας διηγείται ότι όταν ο Δίας πήρε για σύζυγο την Ήρα, η Γαία τους προσέφερε ως γαμήλιο δώρο τα μήλα των Εσπερίδων.

Ο Κάρλ Κερένυι στο βιβλίο του «Η Μυθολογία των Ελλήνων» αναφέρει: «Η Ήρα επισκέφτηκε την Αφροδίτη και πήρε απ' αυτή τον «κηστόν ιμάντα», τη μαγική ζώνη που φορούσε η θεά του έρωτος. Σ' αυτή την επίσκεψη συνέβη το βύθισμα του πατέρα του Κρόνου από τον Δία κάτω από τη γη και τη θάλασσα. Τότε ο Ζευς και η Ήρα ζούσαν στο παλάτι του Ωκεανού και της Τηθύος, που από τα χέρια της Ρέας πήραν και προφύλαξαν τα θεία παιδιά. Το αδελφικό ζευγάρι έκαμε τους γάμους μυστικά, χωρίς να το ξέρουν οι γονείς. Σύμφωνα με μιαν άλλη ιστορία, ο γάμος έγινε φανερά στον Ωκεανό, στη δυτική άκρη της γης. Εκεί βρισκόταν το παλάτι του Διός και το κρεβάτι του. Εκεί πήγαν όλοι οι θεοί με τα δώρα του γάμου. Η Γη πρόσφερε τα χρυσά μήλα, που μας είναι γνωστά με το όνομα μήλα των Εσπερίδων. Η Ήρα θαύμασε τα φρούτα και ανάθεσε στο φίδι να τα φυλάη στον κήπο των θεών. Οι Εσπερίδες, λέει η ιστορία, θέλησαν να κλέψουν τα μήλα.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης μας παραδίδει: «...ΛΕΓΟΥΣΙΝ ΔΕ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΑΜΟΥΣ ΤΟΥ ΤΕ ΔΙΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΡΑΣ ΕΝ Τηι ΚΝΩΣΙΩΝ ΧΩΡΑι ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΚΑΤΑ ΤΙΝΑ ΤΟΠΟΝ ΠΛΗΣΙΟΝ ΘΗΡΗΝΟΣ ΠΟΤΑΜΟΥ, ΚΑΘ' ΟΝ ΝΥΝ ΙΕΡΟΝ ΕΣΤΙΝ ΕΝ Ωι ΘΥΣΙΑΣ ΚΑΤ' ΕΝΙΑΥΤΟΝ ΑΓΙΟΥΣ ΥΠΟ ΤΩΝ ΕΓΧΩΡΙΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΙΣΘΑΙ, ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΓΑΜΟΥΣ ΑΠΟΜΙΜΕΙΣΘΑΙ, ΚΑΘΑΠΕΡ ΕΞ ΑΡΧΗΣ ΓΕΝΕΣΘΑΙ ΠΑΡΕΔΟΘΗΣΑΝ».

Ο Αριστοφάνης στις Όρνιθες μας παρουσιάζει με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τον Γάμο της Ήρας και του Διός ως εξής:

AΓΓEΛIAΦOPOΣ
Ο ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ

Ω φτερωτά πουλιά μακαρισμένα,
που ζείτε σε μιαν άφραστη ευτυχία,
μέσα στο αρχοντοπάλατο δεχτείτε
τον αρχηγό. Σιμώνει. Tέτοια λάμψη
δεν έχει ούτε τ' ολόφωτο τ' αστέρι,
που αστράφτει στο χρυσόλαμπό του θόλο,
ούτε οι αχτίδες του ήλιου, που το φως τους
μακριά σκορπούν. Oλόλαμπρος σιμώνει
κρατώντας την πεντάμορφη νυφούλα,
τ' αστροπελέκι πάλλοντας, το βέλος
του Δία το φτερωτό. Παντού τριγύρω
σκορπιέται μύρο υπέροχο στα ουράνια
-ω θέαμα!- κι οι λαφριές απλώνουν αύρες
καπνού αρωματισμένου δαχτυλίδια.
Mα να τος κι ο ίδιος. Tο ιερό της Mούσας
στόμα ας ανοίξει, για να πει τα εγκώμια.

XO.
Kάντε πίσω, κάντε θέση, ανοίξτε, μπείτε στη σειρά· 
τρέξτε με απλωτά φτερά 
γύρω απ' τον καλότυχό μας στη μεγάλη του χαρά.
Ω ομορφιές, δροσιές και κάλλη!
Ω που ο γάμος σου ευτυχία φέρνει σε όλους μας μεγάλη!

XOΚ.
Aπ' τον άνθρωπο αυτόν 
ο λαός των πουλιών 
είδε μύρια αγαθά. 
Mε τραγούδια νυφιάτικα, 
με τραγούδια του γάμου δεχτείτε 
το γαμπρό και τη νύφη.

XO.
Mε όμοιο νυφικό τραγούδι

[στροφή

κάποτε ένωσαν οι Mοίρες
με την Ήρα την ολύμπια
τον τρανό του Oλύμπου αφέντη,
που τετράψηλο έχει θρόνο. 
Ω χαρές, Yμέναιε ω!
Πάνω στο άρμα, με το Δία

[αντιστροφή 

και τη ζηλευτή την Ήρα, 
ο Έρωτας, δροσιές γεμάτος,
χρυσοφτέρουγος, κρατούσε
δυνατά τα χαλινάρια.
Ω χαρές, Yμέναιε ω!

ΠEI.
Tα τραγούδια κι οι ύμνοι μεγάλη μού δώσαν χαρά·
τα καλά σας τα λόγια μ' ευφραίνουν βαθιά.

XOΚ.
Mα να υμνήσετε θέλω κι αυτές τις βροντές
που τραντάζουν τη γη
και του Δία τη φλογάτη αστραπή
και μαζί τον αψύ τρομερό κεραυνό
που φλογίζει και καίει.

XO.
Ω εσύ τρανό της αστραπής, ολόχρυσο εσύ φέγγος,
πυραχτωμένε κεραυνέ, θεϊκό του Δία πελέκι,
κι εσείς γεννήτρες της βροχής, βροντές μας κοσμοσείστρες,
τώρα μ' εσάς ο αφέντης μας, μ' εσάς τη γη τραντάζει·
νίκησε αυτός, στα χέρια του των όλων η εξουσία,
δικιά του και η Bασίλεια, η ομόθρονη του Δία.
Ω χαρές, Yμέναιε ω!

ΠEI.
Nύφη ακλουθάτε και γαμπρό,
ω εσείς συντρόφοι φτερωτοί,
εκεί στου Δία την απλωσιά,
στην κλίνη μας τη νυφική.
Tο χέρι σου άπλωσε, καλή,
και πιάσε με έτσι απ' τα φτερά
και χόρευε μ' εμέ· ελαφρά
θα σε σηκώνω εγώ ψηλά.

XO.
Ω λαλαλά λαλά λαλά!
Xαίρε, μεγάλε νικητή
και πρώτε απ' όλους τους θεούς.

Επίσης, ο Παυσανίας (IX, 2, 7) μας παραδίδει σχετικά με τον γάμο του θεϊκού ζεύγους: «Οι Πλαταιείς έχουν και ναό της Ήρας που είναι αξιοθέατος και για το μέγεθός του και για τα αγάλματα, με τα οποία είναι στολισμένος: μπαίνοντας βλέπει κανείς τη Ρέα να παραδίδει στον Κρόνο την πέτρα τυλιγμένη σε σπάργανα ως το γιο που αυτή είχε γεννήσει. Στην Ήρα δίνουν το προσωνύμιο τελεία. Παριστάνεται όρθια και εξαιρετικού μεγέθους. Τα αγάλματα αυτά της Ρέας και της Ήρας έγιναν από μάρμαρο Πεντέλης και είναι έργα του Πραξιτέλη. Υπάρχει εδώ και άλλο άγαλμα της Ήρας που την παριστάνει καθισμένη, έργο του Καλλίμαχου. Η θεά αυτή ονομάζεται νυμφευομένη για τον παρακάτω λόγο. Λένε πως η Ήρα έχοντας λόγους να είναι θυμωμένη με το Δία, είχε αποχωρήσει στην Εύβοια. Ο Δίας μη μπορώντας να την μεταπείσει, λένε πως κατέφυγε στον Κιθαιρώνα, ο οποίος ήταν τότε ηγεμόνας των Πλαταιών και τον οποίο κανένας δεν ξεπερνούσε στην επινοητικότητα. Αυτός παρακίνησε το Δία να κάνει άγαλμα ξύλινο, το οποίο να φέρει ως σύζυγό του την Πλάταια, την κόρη του Ασωπού. Ο Δίας έκανε ό,τι τον συμβούλεψε ο Κιθαιρώνας, η Ήρα αμέσως το έμαθε και αμέσως έφτασε. Πλησίασε στο αμάξι και ξέσκισε το φόρεμα του αγάλματος, βρίσκοντας ξόανο αντί για νύφη, ευχαριστήθηκε με την απάτη και συμφιλιώθηκε με το Δία. Σε ανάμνηση της συμφιλίωσης αυτής κάνουν μια γιορτή Δαίδαλα, γιατί οι παλιοί ονόμαζαν τα ξόανα δαίδαλα και τα ονόμαζαν νομίζω έτσι προτού γεννηθεί στην Αθήνα ο Δαίδαλος του Παλαμάονα, σ' αυτόν δόθηκε, υποθέτω, αργότερα από τα δαίδαλα το σχετικό προσωνύμιο και δεν του είχε δοθεί ως όνομα όταν γεννήθηκε».

Για τη γιορτή που περιγράφει ο Παυσανίας και για το σχετικό μύθο είχε γράψει ιδιαίτερη πραγματεία με τον τίτλο «Περί των εν Πλαταιαίς Δαιδάλων ο Πλούταρχος. Το έργο δεν σώθηκε αλλά περίληψη του μύθου, όπως τον αφηγούνταν ο Πλούταρχος υπάρχει σε συγγράμματα του Ευβέσιου (3,6): η Ήρα μάλωσε με τον Δία και τον απέφευγε μένοντας κρυμμένη (στον Κιθαιρώνα), ενώ ο Δίας βρίσκονταν σε αμηχανία και πλανώνταν στη Βοιωτία μη μπορώντας να βρει την Ήρα, συναντήθηκε με το βοιωτό ήρωα Αλαλκομένη, ο οποίος σύστησε στο Δία να προφασιστεί πως νυμφεύεται άλλη γυναίκα. Με τη βοήθεια του Αλαλκομένη ο Δίας έκοψε «ευκτέανον και παγκάλην δρυν», την πελέκησε δίνοντάς της μορφή και τη στόλισε σα νύφη, την ονόμασε Δαιδάλη. Στη γαμήλια πομπή έλαβαν μέρος βοιωτοί με αυλούς και κώμους, κι άρχισαν να ψάλλουν τον υμέναιο, ενώ οι τριτωνίδες νύμφες κουβαλούσαν το νερό για το νυφικό λουτρό. Η Ήρα δε βάσταξε να δει το τέλος της τελετής, αλλά κατέβηκε από τον Κιθαιρώνα ακολουθούμενη από τις γυναίκες της Πλάταιας βράζοντας από οργή και ζηλοτυπία, τρέχοντας έφτασε στο Δία και ανακάλυψε πως η δήθεν νύφη ήταν άψυχο ξύλο. Επακολούθησε συνδιαλλαγή, χαρά και γέλια και νέα γαμήλια πομπή με νύφη την Ήρα. Στο ξόανο αποδόθηκε τιμή, η γιορτή ονομάστηκε Δαίδαλα, αλλά στο τέλος η Ήρα έκαψε το ξόανο από ζηλοτυπία.

Ευρετήριο