Φιλοσοφία

Η καθολική Επιστήμη των αρχών, των αιτίων και των σκοπών του Όντος, των γενικών περί Κόσμου και ανθρωπίνου βίου Αρχών και Νομοτελειών, με σκοπό της την Τελείωση και Ευδαιμονία των ατόμων και την Ευνομία των ανθρωπίνων κοινωνιών. Κύρια πρακτική της Φιλοσοφίας είναι η γαλήνια, γι' αυτό και επιστημονική, εποπτεία του Κόσμου και η εξ αυτής εξαγωγή λογικών συμπερασμάτων για την ανθρώπινη ύπαρξη, για την σχέση της με τα περιβάλλοντα, εσωτερικά και ανώτερά της πράγματα και την εν γένει θέση της εντός του Θαυμαστού και ευτάκτου οργανικού συνόλου που ονομάζεται Κόσμος. Κατά τον Πυθαγόρα (όπως διασώζει ο Κικέρων), «σοφοί» είναι μόνον οι Θεοί, οι δε άνθρωποι μπορούν να γίνουν απλώς «φιλόσοφοι», δηλαδή ζηλωτές και φίλοι της Σοφίας. Ο Πυθαγόρας θεωρείται ο εισηγητής ή έστω ο αρχαιότερος γνωστός χρήστης του όρου «φιλόσοφος». Αμέσως μετά από αυτόν, είναι ο Ηράκλειτος που χρησιμοποιεί τον όρο στην γνωστή φράση του «ΧΡΗ ΕΥ ΜΑΛΑ ΠΟΛΛΩΝ ΙΣΤΟΡΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΣ ΑΝΔΡΑΣ ΕΙΝΑΙ» (αποσπ. 35 κατά Diels). Κατά τον Πλάτωνα, ο οποίος ταυτίζει την Φιλοσοφία με την Φιλομάθεια («ΤΟ ΓΕ ΦΙΛΟΜΑΘΕΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΝ ΤΑΥΤΟΝ», «Πολιτεία» 376 Β),ο φιλόσοφος δεν πρέπει να περιορίζεται στην απόκτηση τμήματος μόνον της Σοφίας, αλλά να επιζητεί την κατάκτηση της σφαιρικής φιλοσοφικής γνώσεως («ΟΥΚΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΦΙΛΟΣΟΦΟΝ ΣΟΦΙΑΣ ΦΗΣΟΜΕΝ ΕΠΙΘΥΜΗΤΗΝ ΕΙΝΑΙ ΟΥ ΤΗΣ ΜΕΝ, ΤΗΣ Δ' ΟΥ ΑΛΛΑ ΠΑΣΗΣ, ΑΛΙΠΗ, ως άνω 475 Β). Αντιλαμβανόμενος την Φιλοσοφία ως αποκλειστικό μέσον για την ηθική τελείωση των ανθρώπων (ως «περιαγωγή» της ψυχής προς την Ιδέα του «Αγαθού»), αλλά και ως φυσική εκδήλωση της ψυχικής ανάγκης του ανθρώπου για αληθινή και καθολική γνώση («Πολιτεία» 376b και 519c), ο Πλάτων ορίζει την Φιλοσοφία ως απόπειρα εξομοιώσεως προς τους Θεούς στα περιορισμένα ανθρώπινα όρια και μέτρα («ΟΜΟΙΩΣΙΣ ΤΩι ΘΕΩι ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΩι»). Στον «Φαίδρο» (64a, 67e και 80e - 81a), με βάση τον Σωκράτη, ο Πλάτων επιχειρεί ωστόσο έναν ακόμη ορισμό της Φιλοσοφίας, ως «σπουδής» ή «μελέτης» Θανάτου, η οποία οδηγεί σε γαλήνια υπέρβαση των ορίων της αισθητοποιημένης λόγω του σώματος φυσικής ζωής. Ο Σπεύσιππος («Όροι»), ορίζει την Φιλοσοφία ως βούληση για ασφαλή γνώση των Αιωνίων Όντων, διάθεση θεωρήσεως του Αληθούς και λογική επιμέλεια της Ψυχής («ΤΗΣ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΑΕΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΟΡΕΞΙΣ, ΕΞΙΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΛΗΘΟΥΣ... ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΨΥΧΗΣ ΜΕΤΑ ΟΡΘΟΥ ΛΟΓΟΥ»).

Πρώτος ο Ακαδημεικός Ξενοκράτης (396 - 314) διαιρεί την Φιλοσοφία σε Διαλεκτική (Λογική), Φυσική και Ηθική και στο επίπεδο των γνωστικών βαθμίδων διαχωρίζει με αυστηρότητα την Νόηση (η οποία εξασφαλίζει την Αλήθεια) από την κατ' αίσθηση Αντίληψη (η οποία εξασφαλίζει λιγότερη Αλήθεια) και την Δόξα (την γνώμη, η οποία περιέχει στοιχεία της Αληθείας, αλλά και στοιχεία αναληθείας). Ο Επίκουρος, ορίζει την φιλοσοφία ως πράξη και σκέψη που οδηγεί σε ευτυχή βίο («ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΛΟΓΟΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΙΣ ΤΟΝ ΕΥΔΑΙΜΟΝΑ ΒΙΟΝ ΠΕΡΙΠΟΙΟΥΣΑ»). Ο Στωϊκός Σενέκας (Επιστ. 89, 3) ορίζει την Φιλοσοφία ως έρωτα και πάθος για την Γνώση («Philosophia sapientiae amor est et affectatio»). Στο πρώιμο έργο του «Περί Φιλοσοφίας» (απόσπ. 12a), ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει ως «Θεωρία», δηλαδή θεώρηση (είτε του φυσικού Όντος, είτε της υπερβατικής Ουσίας του) την Φιλοσοφία. Η Φιλοσοφία ασχολείται με και επιχειρεί να συλλάβει το Όλον, είναι Επιστήμη (και μάλιστα «καθολική») μα και υπέρκειται αυτής ως «Θεωρία» της, συμμετέχουσα στην αλλά και υπερκείμενη της Εμπειρίας. Στην συνέχεια, η γνώσις των Όντων που αποτελεί την Φιλοσοφία, για τον Αριστοτέλη σημαίνει εύρεση των λεγομένων [πρώτων αρχών και αιτιών», γι΄αυτό η Φιλοσοφία ορίζεται υπ' αυτού στο «Μετά τα Φυσικά» έργο του (K 4.1061 b16) ως «Πρώτη Επιστήμη» και (Α 1.981 a3) ως «ΤΕΧΝΗ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ». Στην τελική Αριστοτέλεια οπτική, η Φιλοσοφία στενεύει ελαφρώς τον ορίζοντά της, απομακρυνθείσα εκ της απεραντοσύνης του «θεάσθαι» και περιορισθείσα μάλλον στην κριτική της γνώσεως και την γνωσιολογία, επιδιώκοντας κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο να καταστεί αυτή «η νοήσεως νόησις» (κάποιοι υποστηρίζουν μάλιστα, όχι ορθώς ωστόσο, ότι το τέλος της παραδοσιακής Φιλοσοφίας είχε τάχα ως αφετηρία του την απομόνωση της τελευταίας εκ των επί μέρους «θετικών» λεγομένων Επιστημών). Σε αυτόν τον στενό ορίζοντα, τον οποίο μάλιστα περιώρισε ακόμη περισσότερο για λόγους χρηστικότητος, κινήθηκε εξ ανάγκης η φιλοσοφική παρωδία της Era Vulgaris, εμφανώς ανίκανη να αντιμετωπίσει το ασυμβίβαστο Φιλοσοφίας και Μονοθεϊσμού.

Από το βιβλίο «Θύραθεν» Φιλοσοφικό Λέξικο, Βλάσης Γ. Ρασσιάς, εκδόσεις Ανοιχτή Πόλη